Symboliek & herkomst

1. Wapenschild

Vorm
In de loop der tijd zijn er verschillende ontwerpen voor het Bredase wapenschild gebruikt. In de meeste gevallen wordt een “laatgotische” schildvorm gebruikt. Het ontwerp kenmerkt zich door een rechte bovenkant en een ronde onderkant. Een schildvorm die veel voorkomt in Spanje en Portugal. (Kijk op de pagina Heraldiek voor enkele andere schildvormen). De keuze voor dit type schild heeft verder geen relatie met het Spaanse beleg van Breda, aangezien dit wapen voor deze tijd al gevoerd werd.

Kleur
De rode kleur van het schild is terug te leiden naar het praktische gebruik van wapenschilden. In de verre geschiedenis, toen wapenschilden nog daadwerkelijk in gebruik waren, kwam het voor dat deze door het voeren van strijd onder het bloed zaten. Sinds de wapenschilden als plaats- of familieteken werden gebruikt werd dit bloed vervangen door een pels, een dichtbehaarde rode bontvacht.

2. St. Andrieskruizen

Symboliek
De Andrieskruisen of Andreaskruizen staan symbool voor rechtszekerheid. Ze garanderen dat we op het recht kunnen vertrouwen en staan als teken van de zedelijke kracht en idealen van onze stadsgemeenschap.  

Herkomst
De term Andreaskruizen is afgeleid van de apostel Andreas, die aan een schuinstaand kruis zou zijn genageld. De eerste afbeelding die wij kennen waarop de 3 Sint-Andrieskruizen worden getoond is een zegel uit 1203 van Godfried van Schoten, Heer van Breda. 

Een reden waarom het 3 kruizen zijn, is dat ze in relatie staan tot het wapen van Amsterdam waarop ook 3 Andrieskruizen staan afgebeeld. Deze 3 kruizen zouden terugverwijzen naar de drie plagen die Amsterdam in vroegere eeuwen hebben getroffen: water, vuur en de pest.

Een Christelijke theorie meent dat de drie kruizen in verband staan met de heilige 3-eenheid; de vader, de zoon, de heilige geest. Helaas is tot op heden geen van deze bovenstaande theorieën over het aantal kruizen geverifieerd.

Maar de meest aannemelijke theorie meent dat dit de koppen van bouten voorstelt, welke bevestigd waren op het daadwerkelijke schild. Zodat hieraan de draagriem van het schild vastgemaakt kon worden, of om de klappen van een lans of een zwaard op te vangen.

3. Leeuwen

Symboliek
De leeuwen staan symbool voor de bescherming van de overheid.  

Herkomst
Over de herkomst van de leeuwen zijn 2 theorieën:

 Theorie 1
De leeuwen zijn ontleend uit het Brabantse wapen. De leeuw uit het Brabantse wapen is vermoedelijk weer afgeleid van het wapen van Godfried I van Leuven, die deze leeuw als de eerste hertog van Brabant (sinds februari/maart 1095 landgraaf van Brabant) voert, en zelfs al daarvoor in zijn vaandel voerde als graaf van Leuven.

Theorie 2
Door het huwelijk in 1403 van Engelbrecht I van Nassau-Dillenburg met Johanna van Polanen, toenmalig titelhouder van de Baronie van Breda, valt de stad onder het huis van Nassau. De eerste afbeelding die wij van het wapen kennen met de leeuwen als schildhouders komt uit 1425. In de heraldiek is het gebruikelijk dat de eigenaar van een wapen optreedt als schildhouder, al dan niet gesymboliseerd in dierenvorm. Vandaar dat het vrijwel zeker is dat de leeuwen daarom symbool staan voor de Nassaus, die gesymboliseerd als leeuwen zelf het Bredase wapenschild vasthouden.

 Conclusie
De waarheid ligt dus vermoedelijk in het midden; de totale compositie van het wapen met alle onderdelen kennen we uit 1425. Met enige zekerheid valt te zeggen dat deze schildhouders de Nassaus symboliseren die vanaf 1403 over de heerlijkheid Breda regeerde. Echter zijn er ook afbeeldingen gevonden van voor die tijd, waarop de leeuw niet als schildhouder, maar op het wapenschild zelf wordt getoond. Het tegenzegel uit 1252 (Bekijk de pagina Geschiedenis) bijvoorbeeld. De leeuw die hierop getoond wordt moet haast wel de Brabantse leeuw zijn, omdat Engelbrecht I van Nassau-Dillenburg toen nog geen heer van Breda was.

4. Burcht

Symboliek
De burcht is een symbool van de macht van de Heren van Breda of van de stedelijke weerbaarheid.

Herkomst
Historisch gezien was het gebruikelijk dat een wapenschild boven de stadspoort werd gehangen. In het zegel uit 1252 zien we een visuele weergave hiervan: het wapenschild op een burcht/stadspoort. De afbeelding hierbij is daar overigens een modernere variant op. Welke stadspoort exact wordt afgebeeld in deze zegel (en alle wapen ontwerpen die daarop volgde) is onduidelijk. In het jaarboek van de Oranjeboom valt te lezen dat deze burcht vermoedelijk ontleend is uit het wapen van Antwerpen. In een omschrijving van een document van de Gemeente Breda staat daarentegen dat de burcht is ontleend aan Duitse zegels. Verdere argumentatie hierover ontbreekt echter. In ieder geval is het duidelijk dat de burcht die wordt getoond in het Bredase wapen geen weergave is van de Bredase stadspoort en daarmee alleen symbolische waarde heeft als teken van macht en stedelijke weerbaarheid.

5. Engel

Symboliek
Symbolisch gezien staat de engel voor de hemelse bescherming van de stad.

Herkomst
De oudste afbeelding die wij kennen van alleen de engel met het wapenschild is van 1543. Daarvoor zien we de engel ook al terug in het totale ensemble op de zegel uit 1425. In verschillende documenten valt te lezen dat er overeenkomsten te vinden zijn met de engel uit het wapen van Maastricht. Echter komt de engel als schildhouder van het Maastrichtse wapen pas voor in 1490, in de vorm van een beeld dat rond 1490 is aangebracht in de Mathiaskerk aan de Boschstraat. Aangezien wij de Engel in 1425 terug zien op een zegel is het vanzelfsprekend onmogelijk dat de Bredase engel hiervan is afgeleid.

Heraldiek
De engel is heraldisch gezien ook een schildhouder. De houding van de engel wil nog weleens wisselen. Over het algemeen wordt deze afgebeeld met de vleugels horizontaal gespreid. Er zijn afbeeldingen van het wapen met een engel met gebogen vleugels beide naar heraldisch links gewend (voor de kijker rechts). In de heraldiek worden de elementen bekeken van achter het schild, hetgeen nog afstamt van de tijd dat schilden in gebruik waren. Toen werd het schild door degene die het vast had ook van achter af bekeken. De engel zelf staat ook iets gedraaid achter het schild. 

Motto: Groot door Nassau, vrij door Oranje 

In de vijftiger jaren verzocht men om een wapenspreuk: Groot door Nassau, Vrij door Oranje. De wapenspreuk sloeg op het feit dat het huis Nassau zeer lang in bezit is geweest van de Baronie Breda en dat het land pas kort was bevrijd. De hoge raad van Adel ging echter niet akkoord met de spreuk. 

Bron: De Oranjeboom – Jaarboek 2 (1949)